Tiền đình

Tiền đình là gì? Vị trí ở đâu, giải phẫu và chức năng hệ thống

Tư vấn chuyên môn bài viết THS.BS PHAN THỊ NGỌC LỜI

Các bệnh lý liên quan tới tiền đình đang ngày càng trở nên phổ biến. Vậy, tiền đình là gì? Vị trí tiền đình nằm ở đâu, hệ thống tiền đình gồm những gì và có chức năng gì?

Tiền đình là gì?

Tiền đình là một hệ thống gồm có 2 phần là tiền đình ngoại biên và tiền đình trung ương, có vai trò chi phối khả năng giữ thăng bằng hay cảm giác thăng bằng, định hướng không gian cho cơ thể. Bộ não sử dụng thông tin từ hệ thống tiền đình để giúp cơ thể cảm nhận được sự chuyển động trong từng khoảnh khắc (bao gồm gia tốc và vị trí). (1)

Vị trí tiền đình nằm ở đâu?

Giải phẫu hệ thống tiền đình cho thấy, vị trí của cơ quan này nằm sâu bên trong tai trong (chứa ốc tai hai bên với chức năng thính giác). Một phần riêng biệt của tai trong được gọi là “mê cung” chứa hệ thống tiền đình.

Tiền đình là gì? Hệ thống tiền đình nằm sâu bên trong tai trong

Cấu tạo giải phẫu hệ tiền đình gồm có gì?

Chúng ta đã biết tiền đình là gì, vậy cấu tạo tiền đình như thế nào? Cấu tạo giải phẫu hệ tiền đình bao gồm 2 phần chính là các ống bán khuyên và phần tiền đình thực sự. (2)

1. Các ống bán khuyên

Các ống bán khuyên thuộc hệ thống tiền đình bao gồm 3 ống hình vòng cung, mỗi ống có 1 đầu phình (bóng phình) chứa tế bào thần kinh cảm giác, gọi là cơ quan bóng phình và 1 đầu phẳng, cụ thể như sau:

• Ống bán khuyên trên: Đây là ống bán khuyên có vị trí nằm trên 2 ống còn lại. Ống này có hình vòng cung hướng lên trên, đầu phẳng hướng vào bên trong và bóng phình hướng ra bên ngoài.
• Ống bán khuyên ngang: Đây là ống bán khuyên ngắn và rộng nhất, nằm trên mặt phẳng ngang, vòng cung hướng ra bên ngoài.
• Ống bán khuyên sau: Đây là ống dài và hẹp nhất trong 3 ống bán khuyên. Ống bán khuyên sau có bóng phình hướng xuống phía dưới, vòng cung hướng ra sau và đầu phẳng hướng lên phía trên.

Mỗi ống bán khuyên được kết thúc bằng một cấu trúc gọi là ampulla, chứa các tế bào lông kéo dài thành chất tương tự như gelatin (được là cupula). Khi đầu di chuyển, nội dịch trong các ống bán khuyên sẽ dịch chuyển và khiến các tế bào lông trong cupula dịch chuyển theo. Chuyển động này sẽ kích hoạt việc giải phóng các tín hiệu thần kinh nhằm truyền đạt vị trí đầu đến não bộ.

2. Phần tiền đình thực sự

Phần tiền đình thục sự bao gồm 2 phần chính là cầu nang (dạng hình cầu) và soan nang (hình bầu dục). Trong đó, cầu nang nằm ở phần dưới gần với vòng xoắn nền của ốc tai, soan nang nằm phía trên gần 5 lỗ liên thông với các ống bán khuyên.

Trong cầu nang và soan nang chứa cấu trúc được gọi là macula. Macula bao gồm những tế bào lông kéo dài thành một dạng keo chứa đựng tinh thể canxi (được gọi là otoconia). Khi cơ thể chuyển động, otoconia cũng sẽ dịch chuyển và kích thích việc giải phóng tín hiệu thần kinh truyền đến não bộ.

 

Chức năng của tiền đình

Tiền đình đảm nhận chức năng ra sao? Tiền đình có chức năng giúp cơ thể giữ vững thăng bằng khi thực hiện các chuyển động như: Cúi người, đi lại, chuyển hướng, xoay người…. thông qua cơ chế như sau: (3)

• Hệ thống tiền tình bên trong tai trong sẽ ghi nhận chuyển động của đầu (bao gồm vị trí, hướng) và vận chuyển thông tin này cho não.
• Sau đó, não sẽ tích hợp các chuyển động này cùng với thông tin cảm giác từ mắt, cơ và khớp thành dữ liệu. Trong đó, mắt giúp định hướng dựa trên hình ảnh được nhìn thấy, cơ và khớp cung cấp thông tin cảm giác nhờ vào tiếp xúc với yếu tố bên ngoài.
• Dựa trên các thông tin đầu vào bao gồm hệ thống tiền đình, mắt, cơ và khớp thì não sẽ gửi tín hiệu giữ thăng bằng cho cơ thể.

Các bệnh thường gặp liên quan đến tiền đình

Một số căn bệnh tiền đình thường gặp bao gồm: (4)

1. Rối loạn tiền đình

Đây là tình trạng rối loạn do quá trình dẫn truyền và tiếp nhận thông tin của tiền đình, hoặc do sự tắc nghẽn liên quan đến dây thần kinh số 8 hoặc các đường liên kết với dây thần kinh số 8.

Trong đó, dây thần kinh số 8 được gọi là dây thần kinh cảm giác, là đường truyền thông tin chi phối hệ thống tiền đình giúp giữ thăng bằng. Dây thần kinh số 8 bắt đầu từ cầu não vào xương đá qua lỗ ống của tai trong, bao gồm:

• Thần kinh ốc tai: Mang chức năng cảm nhận thính giác
• Thần kinh tiền đình: Mang chức năng cảm nhận sự thăng bằng

Rối loạn tiền đình khiến cho quá trình dẫn truyền thông tin bị sai lệch, gây ra  cho cơ thể các dấu hiệu như chóng mặt, hoa mắt, buồn nôn, ù tai, mất thăng bằng… Những dấu hiệu này có thể tái phát nhiều lần hoặc đột ngột xuất hiện, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống thể chất lẫn tinh thần của người bệnh.

2. Chóng mặt kịch phát lành tính BPPV

Chóng mặt kịch phát lành tính là tình trạng rối loạn liên quan đến hệ thống tiền đình, thường xảy ra khi vị trí đầu bị thay đổi đột ngột, ví dụ như ngồi dậy bất ngờ, cúi đầu và ngẩng đầu nhanh…

Khi vị trí đầu bị thay đổi, các hạt sỏi kênh thính giác (hạt otoconia) có xu hướng di chuyển vào một trong 3 ống bán khuyên gây kích thích hệ tiền đình, làm khởi phát cơn chóng mặt kịch phát lành tính. Bệnh lý này có thể tự khỏi sau một khoảng thời gian ngắn (vài ngày, vài tuần) hoặc phát triển thành một bệnh lý mạn tính. Vì vậy, nếu thường xuyên bị chóng mặt, người bệnh nên sớm đến cơ sở y tế hoặc OMNI Việt Nam để bác sĩ thăm khám và điều trị kịp thời.

3. Viêm dây thần kinh tiền đình

Viêm dây thần kinh tiền đình là hệ quả của tình trạng viêm nhiễm phần tiền đình của dây thần kinh số 8. Bệnh lý này thường gây ra các dấu hiệu điển hình như buồn nôn, chóng mặt và mất thăng bằng khi di chuyển.

Viêm dây thần kinh tiền đình là hội chứng tiền đình cấp tính lành tính. Bệnh sẽ được cải thiện nếu được điều trị đúng cách. Bác sĩ thường sẽ chỉ định sử dụng thuốc đặc hiệu kết hợp với liệu pháp phục hồi chức năng tiền đình để điều trị bệnh này.

Viêm dây thần kinh tiền đình thường là bệnh lành tính.

4. Bệnh Ménière

Bệnh Ménière là tình trạng rối loạn xảy ra ở hệ thống tiền đình với các triệu chứng như: giảm thính lực, ù tai, chóng mặt… Triệu chứng của bệnh thường xuất hiện theo từng đợt, mỗi đợt có thể bao gồm nhiều dấu hiệu liên quan đến tiền đình lẫn thính lực.

Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh Ménière có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, thậm chí dẫn đến các bệnh lý thần kinh nguy hiểm như rối loạn lo âu, trầm cảm…Người mắc bệnh Ménière có thể được điều trị bằng cách sử dụng thuốc hoặc phẫu thuật.

5. Viêm mê đạo tai

Viêm mê đạo tai là bệnh lý viêm nhiễm ở tai trong, thường gây ra các triệu chứng như buồn nôn, chóng mặt, giảm thính lực, ù tai… Bệnh viêm mê đạo tai xảy ra phổ biến do sự tấn công của virus hoặc vi khuẩn, một số trường hợp bắt nguồn từ ảnh hưởng của các bệnh tự miễn trong cơ thể.

Phần lớn người bệnh sẽ hồi phục sức khỏe hoàn toàn nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Ngược lại, chậm trễ trong điều trị có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như mất thính lực hoàn toàn, rối loạn thăng bằng hoặc những vấn đề về tiền đình ngoại biên.

6. Rò quanh ngoại dịch (PLF)

Đây là tình trạng rò dịch tai do tổn thương (bởi chấn thương) hoặc khiếm khuyết (bẩm sinh) ở tai giữa gây nên. Người bệnh có thể thường xuyên bị chóng mặt hoặc giảm thính lực. Người mắc bệnh PLF cần được điều trị kịp thời bằng cách phẫu thuật để lấp đầy vết rạch hoặc lỗ hổng bên trong tai.

7. U dây thần kinh tiền đình

U dây thần kinh tiền đình hay u bao sợi thần kinh tiền đình là loại khối u có nguồn gốc từ tế bào Schwann (dây thần kinh số 8). Nếu không được điều trị kịp thời, khối u có xu hướng mở rộng và phát triển từ ống tai trong vào đến góc cầu tiểu não, gây chèn ép dây thần kinh số 7 và 8.

Tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến hiện tượng chèn ép dây thần kinh xung quanh (số 5, số 9 và số 12), tiểu não, thân não. Bệnh u dây thần kinh tiền đình có thể được điều trị bằng cách xạ phẫu hoặc phẫu thuật loại bỏ khối u, hoặc kết hợp cả hai phương pháp này để gia tăng hiệu quả chữa trị.

Các phương pháp kiểm tra sức khỏe tiền đình

Để kiểm tra sức khỏe hệ tiền đình, người bệnh cần sớm đến chuyên khoa Thần kinh tại các bệnh viện uy tín, có chuyên khoa thần kinh để thăm khám. Tại đây, bác sĩ sẽ thăm khám lâm sàng dựa trên các triệu chứng đặc hiệu bao gồm:

• Chóng mặt: Cảm giác mọi thứ xung quanh quay cuồng có thể kèm theo các dấu hiệu liên quan đến rối loạn thần kinh thực vật như vã mồ hôi, buồn nôn…
• Mất khả năng thăng bằng: Thông qua các nghiệm pháp thăm khám như bước đi hình sao, dấu hiệu Romberg… bác sĩ sẽ đánh giá được mức độ mất thăng bằng do các vấn đề về tiền đình gây nên. Tình trạng mất thăng bằng ở người mắc các bệnh lý tiền đình thường xảy ra với cường độ mạnh, đặc biệt là ở giai đoạn đầu của chứng tiền đình ngoại biên.
• Rung giật nhãn cầu: Đây là tình trạng mà mắt di chuyển tự động (qua lại, lên xuống, hoặc xoay tròn) và không kiểm soát được. Những chuyển động này thường có chu kỳ, theo nhịp hoặc không.

Dựa vào kết quả thăm khám tiền đình lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện thêm một số xét nghiệm cận lâm sàng để tối ưu hiệu quả chẩn đoán, bao gồm:

• Siêu âm hệ động mạch cảnh và động mạch đốt sống để xác định vị trí mảng xơ vữa, đánh giá tình trạng hẹp hoặc tắc mạch, …
• Chụp vi tính cắt lớp sọ não (chụp CT), chụp cộng hưởng từ sọ não (chụp MRI) để quan sát các tổn thương (nếu có).
• Đo ảnh động nhãn đồ (VNG) để đánh giá chức năng của hệ tiền đình.

Cách bảo vệ tiền đình khỏe mạnh

Để bảo vệ sức khỏe nói chung và hệ tiền đình nói riêng, mỗi người cần:

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng cân bằng, cung cấp đầy đủ các nhóm dưỡng chất cần thiết; tránh tiêu thụ thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ uống chứa cồn, món ăn nhiều đường, …
• Giữ tinh thần vui vẻ, hạn chế tình trạng căng thẳng quá mức.
• Rèn luyện thể chất bằng cách tập luyện thể thao từ 3 lần mỗi tuần, ít nhất 30 phút mỗi lần.
• Tránh thay đổi tư thế đầu cổ một cách đột ngột.
• Bảo vệ vùng đầu cổ khi vận động mạnh hoặc tham gia giao thông.
• Không đọc sách hoặc dùng thiết bị điện tử khi đang ngồi trên tàu, xe.
• Thăm khám sức khỏe định kỳ để sớm phát hiện các vấn đề bất thường ở hệ thống tiền đình, từ đó có biện pháp điều trị hiệu quả và kịp thời.

Tóm lại, hệ thống tiền đình đóng vai trò quan trọng giúp cơ thể giữ được trạng thái thăng bằng. Ngay khi xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ có liên quan đến các bệnh lý tiền đình như chóng mặt, đau đầu, buồn nôn, ù tai… người bệnh cần sớm đến chuyên khoa Thần kinh tại bệnh viện uy tín để thăm khám và điều trị. Hy vọng bài viết đã cung cấp cơ bản các thông tin cho các câu hỏi tiền đình là gì, chức năng tiền đình ra sao, cấu tạo và vị trí tiền đình trong cơ thể như thế nào.

Quý khách vui lòng liên hệ Hệ thống OMNI qua thông tin dưới đây để được tư vấn chi tiết các bệnh lý liên quan đến hệ ……….:

• OMNI- CHĂM SÓC TỪ TÂM
• VP1: số 2/55 Đỗ Quang- Hà Nội-Hotline:0359.268.288
• VP2: phòng 301 N5C Trung Hòa Nhân Chính- Hà Nội -Hotline:0917.422.832
• VP3: số 707 Thiên Lôi- Hải Phòng-Hotline:0972.335.668
• Web: omni.net.vn

Nguồn tham khảo

1. Vestibular system | Definition, Anatomy, & Function | Britannica. (2024). In Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/science/vestibular-system
2. (2023). Kenhub. https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/the-vestibular-system
3. Clinic, C. (2024, June 19). Vestibular System: Function & Anatomy. Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/body/vestibular-system
4. Casale, J., Browne, T., Murray, I. V., & Gupta, G. (2023, May). Physiology, Vestibular System. Nih.gov; StatPearls Publishing. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532978/